Bola nutqi va tili rivojlanishida bolaning to‘g‘ri emotsional rivojlanishi juda katta ahamiyat kasb etadi. Bola muloqot qilishni xohlashi kerak. Lekin muloqotdan o‘zini olib qochadigan bolalar uchrab turadi. Buning sababi ko‘p va turlicha bo‘lishi mumkin.
Masalan, yomon oila va atrof-muhit tarbiyasi, cho‘chib ketish bilan bog‘liq psixik shikast, bolaning oiladan birdan ajralishi, yoki kasalxonaga tushib yolg‘izlanib qolishi, duduqlanish va boshqalar.
Bolaning muloqot qila olmasligi AUTIZM deb ataladi - bunda bola umuman "o‘ziga kirib ketib", atrofdagilar bilan aloqa qilmaslikni istaydi. Bu holat bolada psixologik kasallik mavjudligidan dalolat beradi. Bunday bolalar muomala qilmaydilar, atrof-muhitga hech qanday qiziqish bildirmaydilar, qo‘rquv ko‘rsatkichlari bolada namoyon bo‘lib turadi.
Autizm bolalari jismonan bitta harakatni qaytarib yurishni ma’qul ko‘radilar. Ayrimlarida agressiya kuzatilsa, boshqalar esa aksincha judayam passivligi, befarqiligi bilan ajralib turadi.
Bolada kichikligidanoq autizm alomatlarini aniqlash mumkin:
1. Bunday bolalar kattalar bilan har qanday aloqadan o‘zlarini olib qochadi, masalan, boshqa bolalar singari onasiga yopishmaydi. 2. Ko‘zga tik qaray olmaydi. 3. Ko‘z uchi bilan qarash odati ko‘p kuzatiladi. 4. Tovushlarga reaksiya qilmaydi (buni ko‘pincha bolada eshitish qobiliyati pasayishi bilan adashtirish mumkin). 5. Bola muloqot qilsa ham tabassum, kulgi, mimika kabi emotsiya qilolmaydi. 6. Bola uyqusi buzulgan bo‘ladi. 7. Bola suhbat qilsa ham, boshqa tomonga qarab hech kim bilan gaplashmayotgandek o‘zini tutadi. 8. Bola doim nimadandir qo‘rqib turadi (oddiy chiroq ham qattiq qo‘rquv sabachisi bo‘lishi mumkin). 9. Xatar nima ekanligini ham bilmasligi mumkin. Masalan, mashina yo‘liga chopib ketadi, baland joylarda sakrab o‘zini otadi. 10. Bolada atrof bilan muloqot qilishga ichidagi kuchli qarshilik yo‘l qo‘ymaydi. Bola doim iltimos, talab va harakatlarga qarshilik ko‘rsatgisi keladi.
Ko‘pincha ota-onalar autizm alomatlarini anglay olmay bola erkalik qilyapti, shoxlik qilyapti, quloq solmayapti deb bolani kuch bilan tinchlantirmoqchi bo‘ladi yoki bolaga qo‘yilgan talablarni bajarish uchun jazolash usullarini ham qo‘llaydi. Bunday muomala bola psixikasiga battar ta’sir ko‘rsatib, bolaning psixologik holatini yanada og‘irlashtirib yuboradi.
Bolada autizm alomatlarini sezsangiz, uni psixiatrga ko‘rsating.
