Vaksinalar (lotin tilidan olingan bo‘lib, «sigir» degan ma’noni anglatadi) — bu mikroorganizmlardan yoki ularning hayotiy faoliyati mahsulotidan olingan preparatlar hisoblanadi; ular profilaktik va davolash maqsadida insonlar va hayvonlar uchun qo‘llaniladi. Vaksinalar — bu infeksion kasalliklarning rivojlanishi va boshqa immunopatologiyadan ogohlantiruvchi faol biologik preparatlar hisoblanadi. Vaksinalardan foydalanish prinsipi-bu immunitetning oldinroq yaratilishidir. U kasallik rivojlanishining oldini oladi. Vaksinatsiyalar kasallikka qarshi barqarorlikni oshirish uchun vaksinalar o‘tkazish yo‘li bilan aholini sun’iy immunizatsiyalashga qaratilgan tadbirlardir. Vaksinatsiyaning asosiy maqsadi aniq patogenga qarshi immunologik xotirani yaratishdan iboratdir Ikki xil, ya’ni aktiv va passiv immunizatsiyalar bo‘lib, ular bir-biridan tubdan farq qiladi. Boshqa organizmlardan olingan immunoglobinlarning o‘tkazilishi passiv immunizatsiya hisoblanadi. U terapevt va profilaktik maqsadlarda qo‘llaniladi. Vaksinalarning o‘tkazilishi aktiv immungizatsiya hisoblanadi. Aktiv immunizatsiyaning passiv immunizatsiyadan asosiy farqi — immunologik xotirani shakllantirish hisoblanadi. Immunologik xotira organizmda begona agentlarni samarali bartaraf etish yoki bartaraf etishni tezlashtirishni ta’minlaydi. Asosiy immunologik xotira to‘qimalarining T va B lari hisoblanadi. Xotira to‘qimalari:

• birinchi immun javobi davomida (ushbu holat vaksinatsiya davomida amalga oshiriladi) T- effektorlari, T-to‘qimalari,
• plazmatik to‘qimalar, antitela ishlab chiqaruvchilar bilan bir xil tarzda shakllantiriladi;
• organizmda uzoq vaqt saqlanib turadi;
• organizmda begona agentlarni qayta paydo bo‘lishida immun javobini tez shakllantirish xususiyatiga ega.

Vaksina quyidagi talablarni bajarishi lozim:

• antigen protsessingi va prezentatsiyasida ishtirok etuvchi to‘qimalarni faollashtirish;
• to‘qimali va gumoral javobni ta’minlab beruvchi T va T- to‘qimalar uchun epitoplarni tashkil etish;
• gistomoslik antigenlari bilan keyingi samarali prezentatsiyani protsessinga oson moslashtiradi;
• tanaga qarshi ishlab chiqiluvchi to‘qimalar va muvofiq xotira to‘qimalarining effektorli T-to‘qimalarining yaralishini yo‘lga qo‘yadi;
• uzoq vaqtlar davomida kasallik rivojlanishini bartaraf etadi;
• zararsiz, ya’ni jiddiy kasallikni keltirib chiqarmaslik yoki qo‘shimcha ta’sirlar ko‘rsatmasligi kerak.Vaksinatsiyadan keyingi immunitet immun reaksiyasining ikki xil turlaridan hosil bo‘ladi: gumoral va to‘qimali. Aylanib yuruvchi antitellarning mavjud emasligi zaif immun isboti bo‘la olmaydi. Ko‘plab turdagi infeksiya turlari barqarorligi asosida to‘qimali mexanizmlar yotadi.

Manba: Avitsenna.Uz